Τα κρύα λουτρα των Αρχαίων Ελλήνων

Αν και σήμερα γνωρίζουμε ότι απλά μπάνια υπήρχαν στην αρχαία Ινδία, την Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία δεν είχαν μέσα τους εγκαταστάσεις όπου οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πλυθούν και να λουστούν ρίχνοντας πάνω τους νερό ή έχοντας κάποιον δούλο να στέκεται πίσω από έναν πιο κοντό τοίχο και να ρίχνει το νερό από ψηλά πάνω τους.

Τα πρώτα πραγματικά μπάνια με ντουζιέρες όπως έχουμε εμείς σήμερα, με νερό που ερχόταν με αντλίες ήταν εφεύρεση των αρχαίων Ελλήνων. Μετά τον καθιερωμένο χρόνο που περνούσαν οι αρχαίοι Έλληνες αθλητές στο γυμνάσιο, πλένονταν και λουζόντουσαν σε κτηριακές εγκαταστάσεις όπως αυτές που φαίνονται στην εικόνα από Αθηναϊκό αγγείου του 4ου αι. π.Κ.Ε.

Κάνε κλικ στις εικόνες να τις δεις μεγάλες

Όπως μπορείτε να διακρίνετε, πρόκειται για δύο ουσιαστικά ντουζιέρες, μέσα σε ένα οικοδόμημα με αετωματική επίστεψη όπου πλένονται δύο νεαροί άνδρες. Έξω από το οικοδόμημα στέκονται σε δύο ζευγάρια τέσσερεις νεαροί άνδρες που αλείφουν τα σώματά τους με λάδι. Οι αρχαίοι Έλληνες καθάριζαν συνήθως τα σώματά τους με κομμάτια πηλού, άμμο και στάχτη τα οποία και ονόμαζαν γενικά ῥύμμα. Κατόπιν άλειφαν το σώμα τους με ελαιόλαδο ώστε το σώμα να παραμείνει μαλακό και έξυναν το λάδι και τη βρωμιά από το σώμα τους με ένα εργαλείο που το ονόμαζαν στλεγγίδα (αρχ. στλεγγίς ή στλεγγίδις). Η στλεγγίς ή αργότερα όπως ονομάστηκε ξύστρα ήταν συνήθως σιδερένια. Όσοι πήγαιναν για να πλυθούν κουβαλούσαν μαζί τους ή όπως ήταν καθιερωμένο ο δούλος που τους συνόδευε τη στλεγγίδα, τον αρύβαλλο με τα έλαια και πετσέτες. Στην Οδύσσεια αναφέρεται ότι μετά το μπάνιο και την περιποίηση του σώματος συνηθιζόταν η κατανάλωση δροσερών ροφημάτων.

 

 

 

Στην επόμενη φωτογραφία βλέπετε το αποτύπωμα από ένα σφραγιστικό δακτυλίδι που δείχνει έναν αθλητή να κρατάει τη στλεγγίδα και στα αριστερά της φωτογραφίας υπάρχει ένα μικρό τραπέζι όπου βρίσκεται τοποθετημένος ο αρύβαλλός του, δηλ. ένα μικρό σφαιροειδές φλασκί με στενό λαιμό στο οποίο αποθήκευαν τα έλαια που προορίζονταν για το σώμα. Στη φωτογραφία διακρίνεται ακόμα και το κορδόνι του, που στην πραγματικότητα ήταν συνήθως δερμάτινο και από το οποίο το έδεναν στο χέρι τους ή το κρεμούσαν από κάπου, όπως για παράδειγμα στην προηγούμενη εικόνα όπου είναι κρεμασμένος από τα δέντρα. Το σχήμα του αρύβαλλου ποίκιλλε, από τον απλό σφαιροειδή έως πιο περίτεχνα σχέδια όπως βλέπετε και στις εικόνες με ασυνήθιστα σχέδια: πόδι, κουκουβάγια σκαντζόχοιρος κτλ.

Στην επόμενη φωτογραφία βλέπουμε επίσης ένα κτήριο με ντουζιέρες, αλλά αυτή τη φορά κάνουν μπάνιο εκεί τέσσερεις αρκετά μυώδεις γυναίκες. Το νερό διοχετεύεται από ντουζιέρες που έχουν το σχήμα αγριόχοιρων και λιονταριών. Από πάνω και ψηλά υπάρχουν ράβδοι όπου οι λουόμενες έχουν κρεμάσει τις πετσέτες τους και τα ρούχα τους. Το όλο σκηνικό δεν ξενίζει καθόλου την εικόνα που έχουμε και εμείς σήμερα για τις ντουζιέρες με εξαίρεση ίσως τις ζωόμορφες κεφαλές της ντουζιέρας.

Αν και η διαδικασία του λουτρού τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες είχε σκοπό την καθαρότητα του σώματος, τα κρύα μπάνια ήταν επίσης αρκετά συχνά σαν μία πρακτική ευεργετική για τα νεύρα. Παρόλο αυτά, μετά από έντονη άσκηση ή κούραση αυτό που χρειαζόταν ήταν ένα ζεστό μπάνιο για να αναζωογονηθεί το σώμα και να χαλαρώσουν οι τεντωμένοι μύες. Ο Ησίοδος διαφωνεί με εκείνους που έχουν εμμονή με την καθαρότητα του σώματος και την υπερ-περιποίηση του σώματος με ζεστά έλαια. Ακόμα και στην εποχή του Ομήρου η συνεχής ενασχόληση με τα ζεστά μπάνια θεωρούνταν ένδειξη πολυτέλειας και της θηλυπρέπειας.

Είτε το λουτρό είτε η επάλειψη του σώματος με έλαια συνήθως ήταν μέρος της προετοιμασίας κάποιοι για να πάρει το βραδινό του γεύμα ή το κυρίως γεύμα του μέσα στη μέρα. Ο Επίκτητος αναφέρει ότι το μεσημέρι ήταν η ώρα που οι επικούριοι πλενόντουσαν συνεχώς.

Εν συντομία να αναφέρουμε ότι στην Αθήνα η συχνή χρήση των δημοσίων λουτρών θεωρούταν τόσο από το Σωκράτη όσο και από το Δημοσθένη κάτι το θηλυπρεπές και μη ηθικό.  Σύμφωνα με τον Φωκίωνα που λέγεται ότι δεν έκανε ποτέ μπάνιο σε δημόσιο λουτρό και ο Σωκράτης τα χρησιμοποιούσε ελάχιστα. Βασικά ο ενδοιασμός υπήρχε στη χωρίς μέτρο χρήση των θερμών λουτρών και όπως γνωρίζουμε υπήρχε απαγόρευση για την κατασκευή τους μέσα στην πόλη. Tα μπάνια-κτήρια ονομάζονταν βαλανεῖα και ήταν είτε δημόσια (δημόσια, δημοσιεύοντα) είτε ιδιωτικά (ἴδια, ἰδιωτικά). Τα ιδιωτικά λουτρά προορίζονταν αποκλειστικά για όσους ήταν ιδιοκτήτες τους. Φαίνεται ακόμα ότι υπήρχε ένα μικρό εισιτήριο για όσους χρησιμοποιούσαν τα δημόσια λουτρά.

Τέλος, γενικότερα οι αρχαίοι Έλληνες δεν εκτιμούσαν όσους ήταν βρώμικοι και πίστευαν ότι η πραγματική καθαρότητα του σώματος επιτυγχάνεται με το κρύο μπάνιο.