Όχι μόνο ο Μεγας Ιουλιανός αλλά ολόκληρη η ύστερη αρχαιότητα βρίσκεται βυθισμένη μες στα σκοτάδια της λήθης. Ο μέσος Έλληνας θα εκπλαγεί μαθαίνοντας ότι για ένα σοβαρό αριθμό ξένων ιστορικών επιστημόνων ο πραγματικός Χρυσός Αιώνας της αρχαιότητας ήταν ο Β’ μετά Χριστόν. Και θα εκπλαγεί διότι στη συνείδησή του έξι ολόκληροι αιώνες Ελληνισμού έχουν συμπιεστεί στη λέξη «παρακμή».
Η ίστορία σταματά με το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου και ξαναρχίζει με τον «Μέγα» Κωνσταντίνο. Στο μεταξύ διάστημα, ο κόσμος μεταβαίνει από παρακμή σε ακόμα χειρότερη παρακμή, περιμένοντας την νίκη του χριστιανισμού για να σωθεί επιτέλους. (Όλοι οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες είναι εξ ορισμού «κακοί». Από την εποχή που αρχίζουν να βαπτίζονται Χριστιανοί γίνονται εξ ορισμού «καλοί»).
Αν έχει περιπέσει σε τέτοια παιδαριώδη επίπεδα η ιστορική μας αυτογνωσία, αυτό δεν οφείλεται τόσο στη μυθολογία των χριστιανων όσο στην αφασία των επαγγελματιών της ιστορίας. Η ιστορική επιστήμη, άνευρη και άχαρη σαν γεροντοκόρη, υποχωρεί και κλίνει το γόνυ αφήνοντας να αλωνίζουν ανεμπόδιστα ο μεταμοντέρνος εκλεκτικισμός -διάβαζε: ετσιθελισμός- και ο αυτάρεσκος βυζαντινολατρικός επαρχιωτισμός των συμπαθών πατριδογνωστών και άλλων θρησκευομένων.
Η παραμυθία, η προβολή σύγχρονων ιδεολογημάτων πάνω στο παρελθόν και η επιλεκτική αρχαιοκαπηλία ανέκαθεν οργίαζαν. Μόνο που την τωρινή αφλογιστία της επιστήμης, την εκούσια βουβαμάρα, την παραίτηση ή τον αυτοπεριορισμό σε κάποιες αίθουσες διδασκαλίας, ούτε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς δεν θα μπορούσε να τα ονειρευτεί…
Σήμερα ο Ιουλιανός αποτελεί μια ενοχλητική παρένθεση μέσα στα εγχειρίδια της ελληνικής ιστορίας. Αναφέρεται πάντοτε με το επώνυμο που του χάρισαν οι χριστιανοί («Παραβάτης» ή Άποστάτης») οι οποίοι, στην καλύτερη περίπτωση, τον εμφανίζουν ως έναν ανεδαφικό οραματιστή• ένα μικρό ανάχωμα που παρασύρθηκε από το ποτάμι της ιστορίας… Ιδού ένα μικρό δείγμα μεγαλόθυμης θρησκευόμενης ιστοριογραφίας:
«Ως εραστής παράφρων ιστάμενος ενώπιον του πτώματος ερωμένης περιποθήτου εφαντάζετο ο ταλαίπωρος ότι δύναται διά των ασπασμών αυτού και των περιπτύξεων να εμφυσήση ζωήν εις σώμα σώζον μεν έτι καλλονήν απαράμιλλον άλλ’ ουδέν ήττον άψυχον κατακείμενον. Θέαμα οικτρόν, του οποίου όμως ανάγκη να παρακολουθήσωμεν τας περιπετείας.» (Κ.Παπαρρηγόπουλος).
Εδώ θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι ο Κ. Παπαρρηγόπουλος και πολλοί άλλοι ιστορικοί ύστερα απ’ αυτόν, δεν λαμβάνουν καθόλου υπ’ όψιν το ότι την εποχή του Ιουλιανού (4ος αι.), αν σε πολλές πόλεις της Ανατολής ο χριστιανισμός είχε ενδυναμωθεί ως λαϊκό κίνημα, στην Ελλάδα, στην Ιταλία και στην Δύση γενικότερα ήταν εξαιρετικά ανίσχυρος, χωρίς καμία προοπτική προόδου. Δεν κατόρθωσε να επιβληθεί παρά τον 5ο αιώνα: όχι ως κίνημα αλλά ως αυτοκρατορική εξουσία. Η επικράτηση της θρησκείας του χριστιανισμου στον Ελλαδικό χώρο είναι ένα κεφάλαιο της Ιστορίας που το μεγαλύτερο μέρος του καλύπτει η γενοκτονία του πληθυσμού όλων των πόλεων της νότιας Ελλάδας -πλην των Αθηνών- στη διάρκεια της βαρβαρικής εισβολής των νεοφώτιστων χριστιανών Γότθων του Αλάριχου, το 396 μ.Χ. -τριάντα τρία χρόνια μετά το θάνατο του Ιουλιανού.
Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε παραθέτοντας αναρίθμητα δείγματα όπως το παραπάνω, αλλά ας περιοριστούμε στον Κορδάτο. Για τον Κορδάτο, ο Ιουλιανός δεν είναι παρά μια μαριονέτα των μεγαλογαιοκτημόνων: «Αυτουνών τα συμφέροντα εκπροσωπούσε», γράφει. «Ξέρουμε πως στην Αντιόχεια, τον καιρό που έπεσε πείνα, έστειλε πολύ σιτάρι μα το έδωσε στους πλούσιους κι αυτοί κάνανε μαύρη αγορά και ο κοσμάκης πέθανε στους δρόμους». Όμως μια απλή ανάγνωση του Μισοπώγωνα θα μας δείξει ότι ο Κορδάτος[σιωνιστης-κουμουνιστης] είτε δεν μπήκε καν στον κόπο να τον διαβάσει είτε διαστρέβλωσε τα γεγονότα συνειδητά, έτσι ώστε να τα ταιριάξει σ’ ένα προκατασκευασμένο καλούπι… Γράφει: «Σ’ όλες τις ενέργειες και πράξεις του Ιουλιανού υπήρχε το πολιτικό συμφέρον». (Να μια «πρωτότυπη», «οξυδερκής» και πολύ «διαφωτιστική» παρατήρηση• κι ωστόσο εσφαλμένη: τον Ιουλιανό δεν τον συνέφερε να στρέψει εναντίον του τους επισκόπους και τις μάζες των χριστιανών). «Γι’αυτό κολάκεψε και τους Ιουδαίους όσο μπορούσε». Η αλήθεια είναι ότι ο Ιουλιανός στάθηκε ανελέητος στην πολεμική του κατά του ιουδαϊσμού. Όμως απέναντι στους ίδιους τους Ιουδαίους, -που άλλωστε ήταν υπήκοοί του- η στάση του ήταν άμεμπτη. Μήπως θά ‘πρεπε, αφ’ ενός να ενστερνίζεται τα ιουδαϊκά δόγματα και αφ’ετέρου να διώκει τους Ιουδαίους, όπως έκαναν όλοι οι μετέπειτα -και μέχρι των ημερών μας- αντισημίτες;
Όμως, όπως είπαμε προηγουμένως, πιο σωστό είναι να ανατρέχει κανείς στις πηγές, παρά να εμπιστεύεται την κρίση ιστορικών που τους χωρίζει μιάμιση χιλιετία από τις καταστάσεις και τα γεγονότα που αφηγούνται, και που θέλουν να βλέπουν σ’ αυτά την δικαίωση των θρησκευτικών και άλλων πεποιθήσεών τους. Όχι πως όλοι οι συγγραφείς και ρήτορες της αρχαιότητας που αποτελούν τις πρωτογενείς ιστορικές πηγές είναι υποδείγματα άψογης ιστοριογραφίας ή ψύχραιμης και έντιμης ρητορείας. Κάθε άλλο. Ανατρέχοντας όμως κανείς σ’ αυτούς, όσο αυτό είναι δυνατό, γίνεται ιστορικός ερευνητής και ο ίδιος, μαθαίνει από πρώτο χέρι και στο βαθμό που δεν διακατέχεται από προκαταλήψεις, αξιολογεί σωστά το υλικό που έχει μπροστά του.
===================
ΑΜΜΙΑΝΟΣ ΜΑΡΚΕΛΙΝΟΣ
Ο ιστορικός συγγραφέας Αμμιανός Μαρκελίνος υπήρξε σύγχρονος του Ιουλιανού και συνομήλικός του – έζησε βέβαια πολύ περισσότερο’ αρκετά ώστε να «θάψει» άλλους τρεις αυτοκράτορες…
Αν και Έλληνας, Αντιοχέας για την ακρίβεια, έγραψε στα Λατινικά, πράγμα σπάνιο για την εποχή εκείνη. To έργο του κάλυψε τρεις αιώνες: την περίοδο από το 96 μ.Χ. μέχρι τον θάνατο του αυτοκράτορα Ουάλη, που σκοτώθηκε από τους Γότθους στην Ανδριανουπολη, το 378. Αποτελούνταν από 31 βιβλία. Τα 13 πρώτα έχουν χαθεί τα υπόλοιπα που σώζονται καλύπτουν μόνο την 25ετία 353-378.
Ολόκληρο το έργο του διαπνέεται από ένα ψυχρό ρεύμα άτεγκτης φιλαλήθειας: δεν υπήρχε περίπτωση να αποσιωπήσει μια διασταυρωμένη πληροφορία ή ένα γεγονός που είχε ζήσει ο ίδιος (και είχε ζήσει πολλά’ και ως πολεμιστής ο ίδιος και ως στρατιωτικός ακόλουθος). Δεν υπέκυψε ποτέ στον πειρασμό – αν υποθέσουμε πως υπήρξε ποτέ γι’ αυτόν τέτοιος πειρασμός – της εσκεμμένης παραποίησης ή του εμπαθούς σχολίου. Απεναντίας, όπου χρειαζόταν, δεν ήταν διόλου φειδωλός στα καυστικά σχόλια: τήρησε μιαν αυστηρή στάση απέναντι στους πάντες, μη διστάζοντας να ψέξει ή να επικρίνει ακόμα και ανθρώπους που εκτιμούσε – σ’ αυτούς συγκαταλεγόταν και ο Ιουλιανός, ή ακόμα να αναζητήσει τις πραγματικές σκοπιμότητες πίσω από «καλές» πράξεις των ανθρώπων της εξουσίας. Δεν δίστασε λ.χ. να εκφράσει την άποψη ότι, πίσω από την «δήθεν καλοπροαίρετη» προσπάθεια του Ιουλιανού να συμφιλιώσει τις αλληλοσυγκρουόμενες μερίδες των χριστιανών και να εμπνεύσει ανάμεσά τους την ανεξίθρησκεία, κρυβόταν η πονηρή σκέψη ότι «καθώς η ελευθερία θα ενίσχυε τις διαφωνίες, ο Ιουλιανός δεν θα είχε να φοβάται ένα ενωμένο πλήθος αντιπάλων: ήξερε από πείρα ότι δεν υπάρχουν θηρία πιο ολέθρια από ό,τι είναι ο ένας για τον άλλον οι περισσότεροι χριστιανοί.» Αν εξαιρέσουμε τα παραπάνω λόγια, ο Αμμιανός Μαρκελίνος, παρ’ ό,τι εθνικός, στάθηκε ευνοϊκά απέναντι στους χριστιανούς και δεν δίστασε σε άλλες περιπτώσεις να τους υποστηρίξει. Αυτά τα γνωρίσματά του τον κατέστησαν μία από τις εγκυρότερες ιστορικές πηγές της ύστερης αρχαιότητας.
Τα δυο κεφάλαια που ακολουθούν ανήκουν στο 25ο βιβλίο του. Στο ένα (κεφ. 3) περιγράφεται η τελευταία μάχη και ο θάνατος του Ιουλιανού. Ο Αμμιανός συμμετείχε και ο ίδιος στην εκστρατεία κατά των Περσών και ήταν παρών σε όλα τα γεγονότα που αφηγείται. Στο επόμενο (κεφ. 4), εκφράζει, την άποψή του για τον Ιουλιανό και για τα ιστορικά γεγονότα της εποχής.
Oι περιφραστικοί τίτλοι στις αρχές των κεφαλαίων είναι γραμμένοι από τον ίδιο.
TΟ ΤΕΛΟΣ
Όπου ο αυτοκράτορας χωρίς να φορά τον θώρακά του όρμησε στη μάχη για να απωθήσει τους Πέρσες που μας πίεζαν από όλες τις μεριές, τραυματίστηκε από λόγχη και μεταφέρθηκε στη σκηνή του. Εκεί, απευθύνεται στους γύρω του και αφού πίνει ένα ποτήρι δροσερό νερό, πεθαίνει.
Οι μεγάλες απώλειες των Περσών, τους έκαναν να φοβούνται τις τακτικές μάχες με το πεζικό. Έστηναν ενέδρες και παρακολουθούσαν κρυφά τις κινήσεις μας από τα γύρω υψώματα. Έτσι, επιφυλακτικοί οι στρατιώτες, όλη την μέρα δεν μπήκαν στον κόπο να στήσουν πασσάλους για προστασία.
Και ενώ οι δυο πλευρές προστατεύονταν καλά και ο στρατός προχωρούσε σε τετράγωνο σχηματισμό επειδή έτσι επέβαλε η διαμόρφωση του εδάφους, κάποια στιγμή ειδοποιούν τον Αυτοκράτορα, που είναι άοπλος επικεφαλής της φάλαγγας, ότι οι Πέρσες χτυπούν την οπισθοφυλακή μας.
Πάνω στον εκνευρισμό της στιγμής, ξεχνά να βάλει το θώρακά του και παίρνει μόνο μιαν ασπίδα. Καθώς ορμάει προς τα πίσω, τον ειδοποιούν ότι oι μονάδες εμπροσθοφυλακής που μόλις είχε αφήσει δέχτηκαν κι αυτές επίθεση.
Επιστρέφει για να επιβάλει. την πειθαρχία, αδιαφορώντας για τον κίνδυνο. Εκείνη την στιγμή τμήματα κατάφρακτων Πάρθων εμφανίζονται ξαφνικά από μιαν άλλη κατεύθυνση κι ορμούν στο κέντρο των εκατοντορχιών μας. Εξουθενωμένη, η αριστερή πτέρυγα τα χάνει και υποχωρεί γιατί οι άνδρες μας δεν αντέχουν την μυρωδιά ούτε το βρυχηθμό των ελεφάντων και προσπαθούν να ανταπεξέλθουν εκτοξεύοντας βέλη και ρίχνοντας κοντάρια.
Ενώ ο Αυτοκράτορας πολεμάει στις πρώτες γραμμές, το ελαφρύ πεζικό μας χυμάει πάνω στους Πέρσες, κι αυτοί κάνουν μεταβολή κυνηγημένοι από τους δικούς μας, που χτυπούν από πίσω άνδρες και ζώα.
Χωρίς καθόλου να νοιάζεται για την ασφάλειά του, ο Ιουλιανός φωνάζει και χειρονομεί ζωηρά για να δώσει στους άνδρες του να καταλάβουν ότι ο εχθρός έχει τραπεί σε άτακτη φυγή, και για να τους κάνει να τον κυνηγήσουν με ακόμη μεγαλύτερο σθένος, ορμάει ο ίδιος μέσα στη συμπλοκή. Oι φρουροί του, που ο φόβος τους είχε διασκορπίσει, του φωνάζουν να απομακρυνθεί από το κύμα των φυγάδων, που ήταν το ίδιο επικίνδυνοι με μια παλιά ετοιμόρροπη στέγη. Αυτήν ακριβώς την στιγμή, μία λόγχη ιππικού – από άγνωστη κατεύθυνση – (1) του γδέρνει τo μπράτσο, διαπερνά τα πλευρά και χώνεται στον κάτω λοβό του ήπατος. Με το δεξί χέρι προσπαθεί να τραβήξει και να βγάλει την λόγχη, μα νιώθει να κόβονται τα δάχτυλά του στην κοφτερή λάμα του μετάλλου. Πέφτει από το άλογο και όλοι όσοι βρίσκονται εκεί ορμούν για να τον μεταφέρουν στο στρατόπεδο και να του δώσουν τις πρώτες βοήθειες. Καθώς ο πόνος δείχνει να μειώνεται προς στιγμή, αρχίζει να ελπίζει. Απωθώντας τον θάνατο δυναμικά, ζητάει τα όπλα και τ’ άλογό του για να ξαναγυρίσει στη μάχη και να δώσει θάρρος στους στρατιώτες του. Θέλει να δείξει ότι, ξεχνώντας τον εαυτό του, δεν σκέφτεται παρά την ασφάλεια των άλλων: με την ίδια ενεργητικότητα -αν και κάτω από διαφορετικές συνθήκες- που ο φημισμένος ηγέτης Επαμεινώνδας, τραυματισμένος θανάσιμα στη μάχη της Μαντινείας, όταν μεταφέρθηκε μακριά από τη μάχη, ανησύχησε για την ασπίδα του, κι όταν την είδε πλάι του ξεψύχησε ευτυχισμένος- αυτός που άφοβα θυσίασε τη ζωή του, φοβήθηκε μήπως πάθει τίποτα η ασπίδα του.
Αλλά οι δυνάμεις του Ιουλιανού δεν ανταποκρίνονται στη θέλησή του: εξασθενημένος από τη σοβαρή αιμορραγία, κάθεται ήσυχος και όταν, μετά από ερώτησή του, ακούει ότι ο τόπος όπου χτυπήθηκε ονομάζεται Φρυγία, χάνει κάθε ελπίδα για τη ζωή του, γιατί του είχαν προφητέψει άλλοτε ότι ήταν της μοίρας του γραφτό να πεθάνει εκεί.
========================
Αντίθετα, στους Πέρσες κυριαρχούσε η χαρά. Οι στρατιώτες τους κρύβονταν πίσω από τη βροχή των βελών που εκτοξεύονταν από την παράταξή τους. Στην πρώτη γραμμή βάδιζαν αργά oι ελέφαντες, που ο τεράστιος όγκος και oι διαπεραστικές κραυγές τους κατατρόμαζαν άνδρες και άλογα. Παραπέρα ακούγονταν τα χτυπήματα των πολεμιστών, τα βογκητά των πληγωμένων, ο ρόγχος των αλόγων, η κλαγγή των όπλων. Τελικά, οι αντίπαλοι κουράστηκαν να πολεμούν και η νύχτα έβαλε τέλος στη μάχη.
Πενήντα αξιωματικοί και σατράπες των Περσών σκοτώθηκαν αυτή τη μέρα, και μεγάλος αριθμός απλών στρατιωτών… Στη διάρκεια των συμπλοκών που συνεχίστηκαν μετά την πτώση του αρχηγού, στη δεξιά αποδεκατισμένη πτέρυγα, ο μάγιστρος των οφικίων Ανατόλιος βρήκε το θάνατο. Ο ύπαρχος Σαλούτιος μόλις που γλίτωσε• σώθηκε από τον αξιωματικό υπηρεσίας του, ενώ δίπλα του ο σύμβουλος Φωσφόριος πληγώθηκε θανάσιμα. Μερικά μέλη της αυτοκρατορικής φρουράς και ορισμένοι στρατιώτες, κατόρθωσαν, με πολύ μεγάλο κίνδυνο, να καταφύγουν σ’ ένα γειτονικό οχυρό και δεν μπόρεσαν να ενωθούν με το υπόλοιπο στράτευμα παρά τρεις μέρες αργότερα.
Στο μεταξύ ο Ιουλιανός, ξαπλωμένος στη σκηνή του, απευθυνόταν στους καταβεβλημένους από τη θλίψη συντρόφους του με τα παρακάτω λόγια:
«Ήρθε τελικά για μένα η στιγμή, φίλοι, μου, ν’ αφήσω αυτή την ζωή την οποία, με την πρώτη ζήτηση, επιστρέφω χαρούμενος στη Φύση, σαν ένας τίμιος οφειλέτης. Δεν θλίβομαι καθόλου (όπως ίσως θα νόμιζαν μερικοί), γιατί μοιράζομαι με τους φιλόσοφους την κοινή δοξασία για το πόσο πιο ευτυχισμένη από το σώμα είναι η ψυχή, και δεν ξεχνώ ότι, όταν μιαν ευτυχισμένη κατάσταση την διαδέχεται μια άσχημη, είναι καλύτερα να χαίρεται κανείς παρά να λυπάται. Σκέφτομαι επίσης ότι οι ίδιοι οι επουράνιοι θεοί χάρισαν τον θάνατο σε ανθρώπους πάρα πολύ ενάρετους, σαν να ήταν αυτό μια υπέρτατη αμοιβή.
»Εμένα μού ‘δωσαν το χάρισμα ν’ αντιστέκομαι ακόμη και σε μεγάλες δυσκολίες και να μην υποκύπτω ποτέ ούτε να αυτοταπεινώνομαι• γιατί η πείρα μ’ έχει διδάξει ότι μόνον οι αδύναμοι καταβάλλονται από την θλίψη ενώ, αντίθετα, την νικούν όσοι επιμένουν προσπαθώντας.
»Δεν μετανιώνω για ό,τι έκανα και δεν βασανίζομαι από την ανάμνηση κανενός σοβαρού αμαρτήματος που να έχω διαπράξει, ούτε όταν ήμουν εξόριστος και ζούσα στην αφάνεια είτε μετά την ανάρρησή μου στην εξουσία. Κράτησα, νομίζω, την ψυχή μου αμόλυντη, πιστεύοντας ότι η ψυχή του ανθρώπου συγγενεύει με τους θεούς. Η πολιτική μου υπήρξε μετριοπαθής και προκάλεσα ή απέφυγα πολέμους πάντα ύστερα από ώριμη και λογική σκέψη. Όμως η επιτυχία δεν έρχεται πάντα να στέψει τις καλές προσπάθειες, γιατί οι ανώτερες δυνάμεις απαιτούν να έχουν την τελευταία λέξη σε όλα τα ανθρώπινα εγχειρήματα.
»Πίστευα ότι ο σκοπός μιας δίκαιης εξουσίας είναι η ευτυχία και η ασφάλεια των υπηκόων της, γι’ αυτό υπήρξα πάντα, όπως ξέρετε, υπέρ των πιο ειρηνικών λύσεων και απέκλεισα από τις πράξεις μου κάθε ελευθερία ικανή να φθείρει τα πράγματα και τα ήθη. Χαίρομαι που το Κράτος, σαν αυστηρός γονιός, με εξέθεσε αδίστακτα στους κινδύνους, κι έτσι στάθηκα ικανός ν’ αντισταθώ στις θύελλες του πεπρωμένου, αφού τις είχα συνηθίσει. Και δεν ντρέπομαι να ομολογήσω ότι χάρη σε μια αξιόπιστη προφητεία, ξέρω από πολύ καιρό ότι είναι της μοίρας μου να πεθάνω από σίδερο. Ευχαριστώ τους αιώνιους θεούς που μου επέτρεψαν να πεθάνω, όχι σαν θύμα σκοτεινών δολοπλοκιών ούτε μέσα στους πόνους μιας πολύχρονης ασθένειας ούτε σαν εγκληματίας, αλλά αφήνοντας τον κόσμο μέσα στο φως, στο απόγειο μιας ένδοξης σταδιοδρομίας. Γιατί αυτός που θέλει, να πεθάνει πριν έρθει η ώρα του είναι το ίδιο αδύναμος και δειλός μ’ εκείνον που προσπαθεί ν’ αποφύγει τον θάνατο όταν φτάνει η στιγμή.
»Μίλησα αρκετά πια, η ζωή μ’ εγκαταλείπει. Όσο για την εκλογή ενός Αυτοκράτορα, είναι φρονιμότερο να μην πω τη γνώμη μου, γιατί φοβάμαι μήπως από άγνοια δεν υποδείξω τον πιο άξιο. Ακόμη κι αν έλεγα το όνομα εκείνου που θεωρώ σαν τον καταλληλότερο, θα υπήρχε κίνδυνος να του προξενήσω μεγάλο κακό, σε περίπτωση που τελικά προτιμηθεί κάποιος άλλος. Σαν πιστός γιος της πατρίδας μας, εύχομαι μόνο να με διαδεχτεί ένας καλός ηγέτης.»
Αφού πρόφερε αυτά τα λόγια με ήρεμη φωνή, θέλοντας να μοιράσει την προσωπική του περιουσία στους φίλους του, κάλεσε τον Ανατόλιο, τον μάγιστρο των οφικίων. Και όταν ο ύπαρχος Σαλούτιος του αποκρίθηκε, «Είναι μακάριος», ο Ιουλιανός κατάλαβε ότι ο Ανατόλιος είχε σκοτωθεί. Τότε αυτός, που αδιάφορος ως τότε για τη δική του μοίρα είχε δείξει τόσο κουράγιο, άρχισε να στενάζει πικρά για το θάνατο του φίλου του.
Στο μεταξύ όλοι οι παρόντες έκλαιγαν• βλέποντάς τους, ο Ιουλιανός έδειξε την δύναμη της επιβολής του ακόμη και σ’ αυτή την περίσταση και τους μάλωσε λέγοντάς τους ότι ήταν ανάξιο να θρηνούν έναν ηγεμόνα την ώρα που πήγαινε να ενωθεί με τον ουρανό και τ’ αστέρια.
========================
Τα υπέρ και τα κατά, το ανάστημα και η εξωτερική εμφάνιση του Ιουλιανού
Ήταν ένας άνδρας που διακρινόταν για τα λαμπρά έργα και την έμφυτη μεγαλοπρέπειά του και που πραγματικά θα πρέπει να συγκαταλέγεται ανάμεσα στα ηρωικά πνεύματα. Διότι εφ’ όσον, κατά πως λέγουν οι φιλόσοφοι, τέσσερις είναι οι βασικές αρετές, η μετριοπάθεια, η σοφία, η δικαιοσύνη και το θάρρος, και κοντά σ’ αυτές υπάρχουν κάποια εξωτερικά χαρακτηριστικά τους όπως η γνώση της τέχνης του πολέμου, το κύρος, η ελευθεροφροσύνη και η ευδαιμονία – όλα αυτά μαζί και το καθένα χωριστά ο Ιουλιανός τα καλλιεργούσε με αδιάπτωτο ζήλο.Κατ’ αρχήν, επιδίωκε την πλήρη αγνότητα σε τέτοιο βαθμό, ώστε μετά τον χαμό της συζύγου του, όπως είναι γνωστό, δεν αφιερώθηκε στον έρωτα ούτε για μια στιγμή: δεν ξεχνούσε αυτό που διαβάζουμε στον Πλάτωνα, ότι ο τραγωδός Σοφοκλής, ηλικιωμένος πια, όταν ρωτήθηκε αν ερχόταν σε συνουσία με γυναίκες, είπε όχι, προσθέτοντας ότι ήταν το ίδιο ευτυχής που είχε γλυτώσει από το πάθος του έρωτα, όσο θα ήταν αν γλίτωνε από κάποιον τρελό και, σκληρό αφέντη.
Για να δώσει μεγαλύτερη ισχύ στην άποψή του, ο Ιουλιανός συχνά επαναλάμβανε το γνωμικό του λυρικού ποιητή Βακχυλίδη τον οποίο ευχαριστιόταν να διαβάζει. 0 Βακχυλίδης είχε πει ότι όπως ένας ζωγράφος με ταλέντο δίνει, σ’ ένα πρόσωπο ομορφιά, έτσι και η αγνότητα χαρίζει γοητεία σε μία ζωή με υψηλές αξίες. Ό,τι επρόκειτο να κηλιδώσει την ώριμη δύναμη του ανδρισμού του το απέφευγε με τόση φροντίδα, ώστε ακόμα κι οι πιο έμπιστοι. υφιστάμενοί του ποτέ δεν τον κουτσομπόλεψαν (όπως συχνά συμβαίνει) ούτε καν πως έδινε υποψίες ότι επιδιδόταν σε σαρκικές απολαύσεις.
Επιπλέον, αυτή του η αυτοσυγκράτηση περιλάμβανε και το φαγητό και τον ύπνο, και την εξασκούσε είτε βpισκόταv στην πατρίδα είτε στο εξωτερικό. Σε εποχές ειρήνης, η λιτότητά του και τα φτωχά του γεύματα προκαλούσαν απορία και θαυμασμό στους ανθρώπους με ορθή κρίση, καθώς έδινε γύρω του την εντύπωση ότι σκόπευε σύντομα να ξαναφορέσει τον φιλοσοφικό τήβεννο. Και στις διάφορες εκστρατείες, συχνά τον έβλεπε κανείς να τρώει ένα πενιχρό γεύμα στα όρθια, σαν κοινός στρατιώτης. Ύστερα από έναν σύντομο ύπνο, μόλις ένιωθε αναπαυμένο το κορμί του που τόσο το είχε συνηθίσει. στις ταλαιπωρίες, σηκωνόταν και, επιθεωρούσε προσωπικά τις αλλαγές φρουράς και τις περιπόλους, κι ύστερα από αυτό έβρισκε καταφύγιο στα βιβλία. Kαι αν μπορούσαν τα λυχνάρια της νύχτας να μιλήσουν, σίγουρα θα μαρτυρούσαν τη μεγάλη διαφορά ανάμεσα σ’ αυτόν και, κάποιους άλλους ηγεμόνες, γιατί αυτά γνώριζαν καλύτερα από τον καθένα ότι δεν παραδινόταν στις ηδονές, ούτε καν σ’ αυτές που απαιτεί η ίδια η φύση.
Θα ήταν αρκετό να αναφέρουμε λίγες μόνο από τις πολλές αποδείξεις της σοφίας του. Ενώ ασκούσε με επιδεξιότητα τις τέχνες του πολέμου και της ειρήνης, για τον εαυτό του δεν διεκδικούσε παρά τη στοιχειώδη διάκριση, ώστε να μη γίνει ένας αλάζονας. Ήταν μεγαλύτερος στην αρετή απ’ ό,τι στα χρόνια. Έδινε μεγάλη προσοχή στην άσκηση της δικαιοσύνης και μερικές φορές υπήρξε κι’ ο ίδιος ένας άτεγκτος δικαστής, καθώς επίσης αυστηρός επιτηρητής της άσκησης της εξουσίας, διατηρώντας πάντα μιαν ήρεμη περιφρόνηση για τα πλούτη και για τα θνητά πράγματα• συχνά διακήρυττε ότι είναι ντροπή για έναν σοφό άνθρωπο, εφόσον έχει ψυχή να αποζητά τη δόξα για τα σωματικά του χαρίσματα.
Οι υψηλές αξίες που τον διέκριναν στην άσκηση της δικαιοσύνης διαφαίνονται καθαρά: πρώτον, διότι παίρνοντας αμερόληπτα πάντα υπ’ όψη πρόσωπα και περιστάσεις, προκαλούσε δέος χωρίς να είναι σκληρός. Δεύτερον, διότι στεκόταν εμπόδιο στους φαύλους τιμωρώντας μερικούς παραδειγματικά αλλά και διότι απειλούσε τους ανθρώπους με το σπαθί πολύ πιο συχνά απ’ ό,τι το χρησιμοποιούσε. Και τέλος, για να μην μακρηγορώ, είναι πασίγνωστο ότι στάθηκε αρκετά επιεικής με κάποιους αδίστακτους εχθρούς που συνωμοτούσαν εναντίον του, ώστε να ελαφρύνει τις ποινές τους.
Τo ψυχικό σθένος του μαρτυρούν τόσο οι πολυάριθμες μάχες και η διοίκηση των στρατευμάτων στη διάρκεια των πολέμων, όσο και η αντοχή του στο υπερβολικό κρύο και την ζέστη. Και παρ’ όλο που η σωματική ρώμη απαιτείται από τον απλό στρατιώτη ενώ η πνευματική από τον στρατηγό, συνέβη κάποτε, πάνω στη μάχη να αναμετρηθεί παληκαρίσια με έναν άγριο αντίπαλο και να τον ρίξει στο χώμα, και συχνά, όταν οι άνδρες μας υποχωρούσαν, αναχαίτιζε την φυγή τους βάζοντας τα στήθη του μπροστά. Όταν κατέστρεφε τα βασίλεια των παράφορων Γερμανών, αλλά και στην Περσία, πάνω στην καυτή άμμο, ανέβαζε το ηθικό των στρατιωτών του πολεμώντας κι ο ίδιος στην πρώτη γραμμή. Πολλά είναι αυτά που μαρτυρούν υψηλή γνώση των στρατιωτικών ζητημάτων: οι πολιορκίες πόλεων και φρουρίων που επιχειρήθηκαν εν μέσω μεγάλων κινδύνων, oι ποικίλες μορφές με τις οποίες παρέτασσε το στράτευμα στη μάχη, η επιλογή ασφαλών και υγιεινών τόπων στρατοπέδευσης, ο σοφός σχεδιασμός στην τοποθέτηση εμπροσθοφυλακών και περιπόλων (…) Τέλος, ένα γεγονός ενδεικτικό πολλών άλλων: το ότι με ένα μόνον λόγο που εκφώνησε, μπόρεσε να πείσει τους Γαλάτες στρατιώτες του, εξοικειωμένους με τα χιόνια και τον Ρήνο, να διασχίσουν μεγάλες εκτάσεις της χώρας ακολουθώντας τον μέσα στην άνυδρη και φλογισμένη Ασσυρία μέχρι τα ίδια τα σύνορα των Μήδων.
=========================
Υπάρχουν, ακόμη, πολλά και αναμφίβολα δείγματα της γενναιοδωρίας του. Μεταξύ αυτών η επιβολή πολύ ελαφρών φόρων, η απαλλαγή των επαρχιών από το coronarium (2) η απαλλαγή από χρέη που είχαν πολλαπλασιαστεί με την πάροδο του χρόνου, η επιστροφή της κτηματικής περιουσίας των πόλεων, η αμερόληπτη επίλυση διαφορών που προέκυπταν μεταξύ ιδιωτών και βασιλικού ταμείου κ.λ.π. Επιπλέον, το ότι δεν έδειξε ποτέ καμία προθυμία να αυξήσει την περιουσία του, για την οποία πίστευε ότι ήταν καλύτερα εξασφαλισμένη στα χέρια των διαχειριστών της: συχνά υπενθύμιζε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν κάποτε ρωτήθηκε πού βρίσκονταν οι θησαυροί του, αποκρίθηκε ευγενικά, «στα χέρια των φίλων μου».
Έχοντας συνοψίσει τα προτερήματά του, τουλάχιστον αυτά που γνώρισα εγώ, ας αναφερθώ τώρα στα ελαττώματά του, αν και αυτά θα μπορούσαν να συνοψιστούν με συντομία:
Η ψυχική του διάθεση ήταν μερικές φορές αλλοπρόσαλλη, πράγμα όμως που κατάφερνε να θέτει υπό έλεγχο χάρη στην καλή συνήθειά του να υποχωρεί όταν είχε άδικο και να επανορθώνει το σφάλμα του. Ήταν υπερβολικά ομιλητικός• σπάνια έμενε σιωπηλός. Επίσης έδινε πολύ μεγάλη σημασία στους οιωνούς, ιδιαίτερα τους κακούς, και ως προς αυτό θα μπορούσε να τον συγκρίνει κανείς με τον αυτοκράτορα Αδριανό. Όντας περισσότερο δεισιδαίμων παρά γνήσια θρήσκος, θυσίαζε αμέτρητα ζώα χωρίς να υπολογίζει το κόστος. Σε τέτοιο βαθμό, που θα περίμενε κανείς ότι αν ο Ιουλιανός επέστρεφε από την Περσική εκστρατεία θα προκαλούσε έλλειψη βοοειδών. Έμοιαζε σ’ αυτό με τον Μάρκο Αυρήλιο, για τον οποίο γράφτηκε το ακόλουθο δίστιχο:
Εμείς τα βόδια τα λευκά σε χαιρετάμε, Μάρκε Καίσαρα.
======================
Άλλη μια νίκη σου και χαθήκαμε
Απολάμβανε τα χειροκροτήματα του πλήθους και η επιθυμία του να τον παινεύουν για τα πιο ασήμαντα ζητήματα ξεπερνούσε κάθε μέτρο. Αυτή η επιθυμία του να είναι δημοφιλής συχνά τον έκανε να συνδιαλέγεται με άχρηστους ανθρώπους.Ο ισχυρισμός του, ότι «η αρχαία θεά της δικαιοσύνης Θέμις, που ο Άρατος την ανέβασε στους ουρανούς γιατί η ίδια δεν άντεχε να βλέπει τα αίσχη των ανθρώπων, τώρα που βασίλευε ο Ιουλιανός, ξαναγύρισε στην γη», θα μπορούσε να θεωρηθεί σωστός αν ο ίδιος δεν ενεργούσε μερικές φορές αυθαίρετα, τόσο που πια δεν τον αναγνώριζες. Διότι πράγματι, οι νόμοι που θέσπιζε και που προσδιόριζαν επακριβώς το τι έπρεπε να γίνεται ή να μη γίνεται, δεν ήσαν καταπιεστικοί -εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις: λόγου χάρη, ήταν σκληρός ο νόμος που απαγόρευε τους Χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν, εκτός αν συναινούσαν στην λατρεία των θεών. Επίσης ήταν ανυπόφορο το ότι επέβαλε άδικα να γίνονται μέλη των δημοτικών συμβουλίων των πόλεων άτομα που είτε ως ξένοι είτε λόγω προνομίων, εξαιρούνταν από αυτήν την υποχρέωση (4).
Σχετικά με τη μορφή και τις αναλογίες του σώματός του: Ήταν μετρίου αναστήματος- τα μαλλιά του ίσια, σαν να τα είχε χτενισμένα, τα γένια του πυκνά και απεριποίητα, και τα μάτια του, ωραία και γεμάτα φωτιά, πρόδιδαν το σπινθηροβόλο πνεύμα του. Είχε φρύδια καλοσχηματισμένα, μύτη πολύ ίσια και στόμα κάπως μεγάλο, με το κάτω χείλος να προεξέχει. Είχε χοντρό σβέρκο και κάπως σκυφτό κι ώμους μεγάλους και, φαρδείς. Επιπλέον, είχε δυνατό σώμα με σωστές αναλογίες από το κεφάλι μέχρι, τα πόδια, και ήταν καλός δρομέας.
Οι δυσφημιστές του, που διατείνονται, ότι ξεσήκωσε τις θύελλες του πολέμου για να καταστρέψει τη χώρα του, θα ‘πρεπε να γνωρίζουν καλά το μάθημα της αλήθειας: ότι δεν ήταν ο Ιουλιανός αλλά ο Κωνσταντίνος εκείνος που άναψε τις φωτιές των Παρθικών πολέμων όταν, σπρωγμένος από την απληστία του, έδωσε πίστη στα ψεύδη του Μητρόδωρου, όπως εξήγησα σε προηγούμενο βιβλιο μου (5). Να τι προκάλεσε την εξολόθρευση των στρατευμάτων μας, την αιχμαλωσία ολόκληρων λόχων μας, τις καταστροφές πόλεων, τις καταλήψεις ή καταστροφές φρουρίων, την εξάντληση των επαρχιών μας από τις βαριές δαπάνες και τις απειλές των Περσών που δεν άργησαν να μπουν σ’ εφαρμογή, καθώς διεκδικούσαν όλα τα εδάφη μας μέχρι τις ακτές της Προποντίδας.
Όμως στη Γαλατία -όπου η αλαζονεία των Γερμανών Βαρβάρων ολοένα γιγαντωνόταν καθώς πλημμύριζαν τις περιοχές μας κι είχαν φτάσει, μέχρι τις Άλπεις και απειλούσαν να ερημώσουν την Ιταλία-, ύστερα από τα ακατανόμαστα δεινά που υπέφεραν οι κάτοικοι, δεν είχε απομείνει τίποτα εκτός από δάκρυα και τρόμος, καθώς η ανάμνηση του πρόσφατου παρελθόντος ήταν πικρή και οι προσδοκίες ακόμα χειρότερες. Όλα αυτά, εκείνος ο νέος άνδρας, ένας καίσαρας μόνο κατ’ όνομα (6), τα ανέτρεψε πλήρως με σχεδόν απίστευτη ταχύτητα, κι έκανε βασιλιάδες να σέρνονται. στα πόδια του σαν κοινοί σκλάβοι. Έτσι και στην Ανατολή, ακριβώς για να επαναφέρει την τάξη, επιτέθηκε στους Πέρσες με παρόμοια ενεργητικότητα. Και θα κέρδιζε θριαμβευτική νίκη και θα γινόταν επώνυμος αν τα προστάγματα των ουρανών συναινούσαν με τα σχέδιά του και τις υπέροχες πράξεις του.
Και παρ’ όλο που γνωρίζουμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που κοροϊδεύουν απερίσκεπτα την ίδια την πείρα τους σε σημειο να επαναλαμβάνουν πολέμους ενώ έχουν ήδη ηττηθεί ή να ξανοίγονται, στη θάλασσα ύστερα από ένα ναυάγιό τους ή να επιστρέφουν για να αντιμετωπίσουν δυσκολίες που συχνά τους είχαν κάμψει στο παρελθόν, βρίσκονται κάποιοι να κατηγορήσουν έναν άρχοντα που υπήρξε πάντα νικητής, μόνο και μόνο επειδή προσπάθησε να σταθεί στο ύψος των προηγούμενων κατορθωμάτων του.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Ο Λιβάνιος, καταβεβλημένος από την οδύνη για τον θάνατο του Ιουλιανού, ισχυρίστηκε ότι «κάποιος από τους δικούς μας τον σκότωσε», υπονοώντας ότι τον σκότωσε Χριστιανός και φέρνοντας ως επιχείρημα το ότι κανείς Πέρσης στρατιώτης δεν παρουσιάστηκε στον βασιλιά Σαπώρ να εισπράξει την αμοιβή που είχε προκηρυχθεί για όποιον σκότωνε τον αυτοκράτορα. Η αλήθεια δεν μαθεύτηκε ποτέ.(2) To coronarium ήταν ένα μεγάλο χρηματηκό ποσό που προσέφεραν oι επαρχίες στον αυτοκράτορα προσωπικά, όταν αυτός ανέβαινε στο θρόνο. Συνήθως όμως οι περισσότεροι αυτοκράτορες το απαιτούσαν και σε άλλες περιστάσεις, όπως στρατιωτικές νίκες κ.λ.π.
(3) Οι βόες οί λευκοι Μάρκω τω Καίσαρι χαίρειν αν πάλι νικήσης, άμμες απωλόμεθα.
(4) Πρέπει να σημειωθεί ότι η συμμετοχή στα δημοτικά συμβούλια θεωρούνταν τότε από τους πλούσιους ανεπιθύμητη αγγαρεία, καθώς συνεπαγόταν και οικονομικές υποχρεώσεις. Σχεδόν όλοι πpoτιμoύσαv να υπηρετούν στην ανώτερη δημόσια διοίκηση ή στο στρατό και είχαν επιτύχει την απαλλαγή τους. Ο Ιουλιανός θέσπισε εκείνον τον νόμο στην προσπάθειά του να προωθήσει την αυτοδυναμία των πόλεων κατά το πρότυπο των αρχαίων Ελληνικών άστεων. Τον προέτρεπε σ’ αυτό και ο Λιβάνιος από την Αντιόχεια, ζητώντας του να ξαναδώσει κύρος στα δημοτικά συμβούλια. Στα πλαίσια αυτά, ο Ιουλιανός εξέδωσε επίσης διάταγμα με το οποίο επέστρεφε στις πόλεις την κτηματική τους περιουσία που είχε λεηλατηθεί από τους προηγούμενους αυτοκράτορες. Για τον Ιουλιανό, η αυτονομία των πόλεων ήταν βασική προϋπόθεση για την νίκη του Ελληνισμού.
(5) To βιβλίο έχει χαθεί. Ο Γεώργιος Κεδρηνός πάντως (βλ. σελ. 20), αφηγείται ότι ο Μητρόδωρος, ένας φιλόσοφος της εποχής του Μεγάλου Κωνσταντίνου, έφτασε μέχρι τα βάθη της Ινδίας, όπου κέρδισε την συμπάθεια των Βραχμάνων και έγινε αποδεκτός στα ιερά τους, όμως τελικά τους έκλεψε πολλά μαργαριτάρια κι άλλα πολύτιμα πετράδια. 0 βασιλιάς της Ινδίας του είχε επίσης δώσει πολλούς πολύτιμους λίθους για να τους προσφέρει ως βασιλικό δώρο στον Κωνσταντίνο. Όταν ο Μητρόδωρος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, τα πρόσφερε ως δικά του δώρα στον Κωνσταντίνο, και του είπε ότι καθ’ οδόν του είχε στείλει πολλά περισσότερα αλλά τα ειχαν κατάσχει οι Πέρσες. Όταν ο Κωνσταντίνος απαίτησε από τον βασιλιά των Περσών Σαπώρ να του επιστραφούν, δεν έλαβε καμία απάντηση με αποτέλεσμα να διαρραγεί η ειρήνη ανάμεσα στους Ρωμαίους και τους Πέρσες.
(6) Παρ’ όλο που ο Ιουλιανός κατείχε τον τίτλο του καίσαρα την εποχή που βρισκόταν στη Γαλατία, τον παρακολουθούσαν και τον επιτηρούσαν άνθρωποι του Κωνστάντιου. Του στέλνονταν λίγα χρήματα και παρεμποδιζόταν με ποικίλους τρόπους.
Πηγή: Ιουλιανός, Οι Τελευταίοι Έλληνες Εθνικοί
Απόδοση: Γιάννης Αβραμίδης , Γιάννης Χριστοδούλου
Εκδόσεις Θύραθεν, 8η Έκδοση, Καλοκαίρι 2004
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σε κατοικους Ελλαδος ΔΕΝ γινονται δεκτά τα γκριγκλις.
Εαν ειστε κατοικος εξωτερικου και δεν μπορειτε να χρησιμοποιησετε Ελληνικο αλφαβητο, θα μεταφραζω εγω τα σχολια και θα τα παραθετω διπλα η κατω απο το δικο σας.
Σχολια σε αλλη γλωσσα επιτρεπονται.