ΕΦΕΣΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΙΩΝΙΑ

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΣΤΗΝ ΕΦΕΣΟ

ΤΑΥΤΟΤΗΣ

Μήκος Ναού: 126 μέτρα

Πλάτος: 72 μέτρα

Ύψος Κιόνων: 19 μέτρα

Αριθμός Κιόνων: 127

Κίονες με διακοσμημένες βάσεις: 36

Τα παραπάνω αγάλματα είναι από το μουσείο της Βιέννης

Η Έφεσος είναι αρχαία πόλη στα παράλια του Αιγαίου και βρίσκεται 

50 χιλιόμετρα νοτίως της Σμύρνης. Ήταν χτισμένη στα δυτικά παράλια

 της Μικράς Ασίας, στην ακτή ανατολικά της Σάμου.

Η παμπάλαια αυτή ελληνίδα πόλη, είναι δημιούργημα των άποικων Ιώνων πριν 

από την πρώτη χιλιετία π.Χ. Η Έφεσος οφείλει την ακμή της στο ότι βρισκόταν 

πάντα σε στενή σχέση με τις χώρες της Ανατολής. Γύρω στον 8ο π.Χ. αιώνα, η

 Έφεσος έγινε το οικονομικό κέντρο της Μικράς Ασίας. Βρισκόταν πάντα σε καλές

 σχέσεις με τις Σάρδεις γιατί από εκεί εξαρτιόταν το διακομιστικό εμπόριο που της

 άφηνε μεγάλα πλούτη. Κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα πέρασε κάτω από την κυριαρχία 

του Κροίσου, διατηρώντας όμως την αυτονομία της.

 Πέρασε, στη συνέχεια, διαδοχικά από την κυριαρχία του Κύρου και των 

επόμενων Περσών βασιλιάδων κι έτσι αποτέλεσε τμήμα του περσικού κράτους. 

Απελευθερώθηκε το 334 π.Χ. από τα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, 

οπότε άλλαξε το όνομά της και ονομάστηκε Αρσινόεια, από το όνομα της γυναίκας 

του Λυσίμαχου, ο οποίος κόσμησε τη νέα πόλη με μεγαλόπρεπα δημόσια 

οικοδομήματα, θέατρο, στάδιο, κρήνες κ.ά. Ο Λυσίμαχος ήταν ένας από τους 

διαδόχους τουΜεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος έγινε βασιλιάς της Θράκης, της 

Μακεδονίας και μέρους της Μικράς Ασίας. Την εποχή αυτή, η πόλη επανέκτησε 

την παλαιά εμπορική της δραστηριότητα. Μετά το θάνατο του Λυσιμάχου οι 

Εφέσιοι αποκατέστησαν το παλαιό όνομα της πόλης. Αργότερα συμπεριλήφθηκε 

στο βασίλειο της Περγάμου και έγινε μια από τις πιο αξιόλογες ρωμαϊκές επαρχίες 

της Ασίας.

Η Έφεσος ήταν αφιερωμένη στη θεά Άρτεμη (την “Εφεσία Αρτέμιδα”). Η Άρτεμις 

ήταν μία από τις κυριότερες θεότητες του ελληνικού Δωδεκάθεου. Κόρη του Δία 

και της Λητούς, δίδυμη αδελφή του θεού Απόλλωνα. Εθεωρείτο προστάτιδα του 

φυτικού και ζωικού κόσμου, θεά της φύσης δηλαδή, προστάτιδα της μητρότητας,

 της νεότητας, της αγνότητας αλλά και της γονιμότητας, του τοκετού και των

 βρεφών. Τη φαντάζονταν ψηλή, με ευγενική ομορφιά, αγέρωχη κορμοστασιά 

και περήφανο περπάτημα. Στην Έφεσο θεωρούσαν την Άρτεμη θεά μητέρα, θεά 

τροφό, θεά της γονιμότητας, γι αυτό το άγαλμά της είχε πολλούς μαστούς.

Η πόλη είχε στην αρχή ένα μικρό ναό, που αργότερα καταστράφηκε, για να

 κτιστεί από τον Κροίσο νέος περικαλλής ναός, το μεγαλόπρεπο Αρτεμίσιο, που η 

κατασκευή του κράτησε 120 ολόκληρα χρόνια (!). Ο ναός αυτός, ένα από τα επτά 

θαύματα του αρχαίου κόσμου, ήταν το μεγαλύτερο οικοδόμημα της Ιωνίας. Ήταν

 μαρμάρινος, μήκους 109 μέτρων και πλάτους 55 μέτρων, είχε περιμετρικά διπλή

 σειρά κιόνων και περατώθηκε στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. Η βάση των 

θεμελίων του είχε μήκος 131 μέτρα και πλάτος 79 μέτρα. Το κύριο τμήμα του 

ναού υποστήριζαν 120 μαρμάρινοι κίονες. Κάθε κίονας είχε ύψος 20 μέτρα. 

Οι τεράστιοι ογκόλιθοι, προερχόμενοι από τους γύρο λόφους, μεταφέρθηκαν 

εκεί με τροχαλίες και συνδέθηκαν με μεταλλικούς πείρους. Ο ναός υπήρξε από 

τους μεγαλύτερους του κλασικού κόσμου, πολύ μεγαλύτερος από τον Παρθενώνα 

που χτίστηκε αργότερα στην Αθήνα.

Μετά την ολοκλήρωση της οροφής, καλλιτέχνες διακόσμησαν το κτίριο με 

υπέροχες γλυπτές παραστάσεις. Στη μέση του ναού υπήρχε το μαρμάρινο άγαλμα

 της θεάς Άρτεμης. Ξέρουμε πως έμοιαζε αυτό το άγαλμα από τα αρχαία 

αντίγραφα που βρέθηκαν στα ερείπια της Εφέσου. Εμφανίζουν μια θεότητα πολύ 

διαφορετική από την παρθένο κυνηγό των βουνών με το τόξο και τα κυνηγετικά

 σκυλιά της. Το κάτω μέρος του αγάλματος ήταν σταθερό, σαν κίονας, και 

τυλιγμένο από τα πόδια μέχρι τη μέση με ρούχα στολισμένα με ανάγλυφες 

μορφές ζώων, πτηνών και εντόμων. Πάνω από τη μέση της κρέμονταν σε σειρές

 στρογγυλεμένα εξογκώματα – περίπου 30 συνολικά – σε σχήμα μαστών. 

Προφανώς πρόκειται για μια πολύ αρχαία θεά προστάτιδα της γονιμότητας, 

θεά των φυσικών δημιουργικών δυνάμεων. Το ιερό της θεάς Αρτέμιδος 

υπηρετούσαν ιερείς και ιέρειες παρθένοι, που ονομάζονταν Μεγάβυζοι ή 

Μεγαλόβυζοι.

Ο Στράβων (αρχαίος έλληνας γεωγράφος και ιστορικός) αναφέρει ότι το 356 π.Χ. 

τον ναό πυρπόλησε ο άγνωστος κατά τα άλλα Ηρόστρατος, για να απαθανατιστεί,

 όπως είπε, το όνομα του. Με θλίψη και αγανάκτηση οι Εφέσιοι έκλαιγαν την 

επόμενη ημέρα πάνω από τα καπνίζοντα ερείπια του μεγάλου ναού! Η παράδοση 

λέει ότι την ημέρα της καταστροφής του ναού γεννήθηκε ο Μέγας Αλέξανδρος. 

Αργότερα ο Αλέξανδρος επισκέφτηκε την Έφεσο και έδωσε διαταγή να 

οικοδομηθεί και πάλι ο ναός, στην ίδια θέση. Έτσι, με τη βοήθεια και των άλλων 

πόλεων, οι Εφέσιοι έκτισαν (για μια ακόμα φορά) έναν νέο ναό, εφάμιλλο του 

προηγουμένου.

Όπως αναφέρει ο Αντίπατρος ο Σιδώνιος (Έλληνας συγγραφέας του 2ου αιώνα 

π.Χ.), ο οποίος θεωρείται ο εμπνευστής της λίστας με τα “επτά θαύματα του 

αρχαίου κόσμου”, το μεγαλείο του ναού της Αρτέμιδος υπερβαίνει κάθε άλλο 

από τα υπόλοιπα μνημεία. «Έχω δει τους μεγαλοπρεπείς Κρεμαστούς κήπους της

 Βαβυλώνας, το Άγαλμα του Ολυμπίου Διός, τον Κολοσσό της Ρόδου και τις 

Πυραμίδες της Αιγύπτου, όπως ακόμα και το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, αλλά 

όταν βλέπω τον ναό της Αρτέμιδος που αγγίζει τον ουρανό τα υπόλοιπα μνημεία 

χάνουν την λαμπρότητά τους. Εκτός από τον Όλυμπο, οήλιος δεν φάνηκε πουθενά

 αλλού τόσο μεγαλοπρεπής όσο εδώ». - βλ. Αντίπατρος, Ελληνική μυθολογία, 

(IX, 58).

Ο ναός του Αλεξάνδρου, γνωστός και σεβαστός από όλη την οικουμένη, επέζησε 

μέχρι τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Ο Θεοδώρητος (εκκλησιαστικός συγγραφέας και 

χριστιανός επίσκοπος, 393-457μ.Χ.), στο έργο του Εκκλησιαστική Ιστορία 

αναφέρει ότι ο ναός υπέστη ξανά καταστροφή με εντολή του Ιωάννη του

 Χρυσοστόμου. Το 401 μ.Χ. ο “άγιος” Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο

 “σοφός ιεράρχης”, ο… “προστάτης των γραμμάτων και της παιδείας”(!), 

γνωστός διώκτης του ελληνικού πολιτισμού και καταστροφέας των αρχαίων ιερών, 

έκλεισε το περίφημο Αρτεμίσιο, προτρέποντας την καταστροφή του, τότε που

 «ασκητάς πυρπολούμενους από ζήλον θεού συνέλεξε (μάζεψε φανατισμένους 

καλόγερους) … και κατά των ειδωλικών έπεμψε ιερών…»(!). Αργότερα ο 

χριστιανός αυτοκράτορας Ιουστινιανός πήρε και μετέφερε μάρμαρα και 

ογκόλιθους από το χώρο του ναού (ο οποίος είχε μετατραπεί σε λατομείο), 

για την οικοδόμηση της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη (που σήμερα 

είναι μουσουλμανικό τζαμί, σε απόδειξη της διαχρονικής μισαλλοδοξίας των 

ιουδαιογενών θρησκειών). Στον ίδιο χώρο κτίστηκε αμέσως μετά και υπάρχει

 μοναστήρι της Παναγίας. Σήμερα τα απομεινάρια των μαρμάρων και των 

οικοδομικών υλικών δεν θυμίζουν σε τίποτα τον μεγαλοπρεπή ναό που υπήρχε.

Δυστυχώς, μέσα στο καταστροφικό έργο της νέας “θρησκείας της αγάπης”, 

περιλαμβάνεται και το κάψιμο πολλών άλλων ναών και βιβλιοθηκών των 

ελληνιστικών πόλεων της Μικράς Ασίας και της Αιγύπτου, όπως της σπουδαίας 

βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας και του “επικατάρατου Σεράπειου”. 

Ακόμα, φανατισμένος και μισαλλόδοξος χριστιανικός όχλος είναι ο εκτελεστής, με τον 

πιο βάρβαρο τρόπο, της Υπατίας της Αλεξανδρινής, της μεγάλης νεοπλατωνικής 

φιλοσόφου, μαθηματικού και αστρονόμου. Επίσης χριστιανοί εμπρηστές είχαν

 πυρπολήσει το 363 τον Ναό του Απόλλωνος στη Δάφνη της Αντιοχείας μετά την 

απομάκρυνση των λειψάνων του Αγίου Βαβύλα από τον αυτοκράτορα Ιουλιανό. 

Στη συνέχεια ακολούθησε το κάψιμο της μεγάλης βιβλιοθήκης της Αντιοχείας από

 τον αυτοκράτορα Ιοβιανό, διάδοχο του μεγάλου ελληνιστή και φιλοσόφου 

Ιουλιανού, κατ’ απαίτηση των τότε ιεραρχών! Ακόμα δικό τους έργο είναι και η 

καταστροφή της βιβλιοθήκης της Περγάμου με τους 250.000 τόμους! Αλλά και οι 

θαυμαστές βιβλιοθήκες της Αρμενίας και των άλλων ελληνιστικών πόλεων της 

Μικράς Ασίας πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν ως 

“κιβωτοί δαιμονικής γνώσεως”, από τον σκληροπυρηνικό ρασοφορεμένο όχλο και

 τον φανατισμένο “λαό του Χριστού”, τον εγκλωβισμένο στην “κιβωτό του Νώε”!

Σήμερα ό,τι απομένει από το ναό στη Έφεσο, όπου επί χιλιετίες λατρευόταν η 

θηλυκή αντίληψη περί θεότητας, είναι λίγοι ογκόλιθοι των θεμελίων και ένας

 μόνο αναστηλωμένος κίονας! Η μοναδική όμως αυτή σωζόμενη κολώνα του ναού 

της Αρτέμιδος, σιωπηλή μα περήφανη ανάμεσα στα αρχαία συντρίμμια, συμβολίζει

 την Αθάνατη ελληνική Ψυχή και το γόνιμο δημιουργικό ελληνικό πνεύμα.

Τα γόνιμο πνεύμα και τη σοφία του Ηράκλειτου, του φυσικού Εφέσιου Ίωνα 

φιλοσόφου, που πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια υποστήριζε ότι 

«ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΡΕΙ» και περιέγραφε την δημιουργία του κόσμου ως 

«επίτευγμα του αρχέγονου πυρός, του οποίου η μεταβολή σε γη και μετά 

πάλι σε πυρ, αέναα, κατά την ίδια τάξη, εικονίζει την ιδέα της ανακύκλησης».

O Hράκλειτος έζησε στην Έφεσο ανάμεσα στα τέλη του 6ου και στις αρχές του 

5ου π.Χ. αιώνα. Λέγεται ότι οι συμπολίτες του τον θαύμαζαν για το καθάριο και 

ασυμβίβαστο πνεύμα του και του ζήτησαν να νομοθετήσει, αλλά εκείνος 

αρνήθηκε, προτιμώντας την ενασχόλησή του με την ουσία της φύσης του κόσμου,

 τον οποίο όρισε ως “ΠYP AEIZΩON” που ανάβει και σβήνει με μέτρο

 «Κόσμον τόνδε, τον αυτόν απάντων, ούτε τις θεών ούτε ανθρώπων εποίησεν, 

αλλ’ ην αεί και εστίν και έσται πυρ αείζωον απτόμενον μέτρα και αποσβεννύμενον

 μέτρα» (απόσπ. 30), δηλ. «τον κόσμο αυτόν, που είναι ο ίδιος για όλα

 (κι ο ίδιος παντού στην ατομική του σύσταση), ούτε κάποιος θεός ούτε άνθρωπος

 τον έκανε, αλλά υπήρχε πάντα (ως αυθυπόστατος και άχρονος) και θα υπάρχει 

πάντα, ως αιώνια ενεργειακή φωτιά, που πάντα θα γεννά τη ζωή, και που 

πειθαρχώντας στη νομοτέλειά της θα μετασχηματίζεται συνεχώς κατά χρονικά 

διαστήματα».

Tόσο αυτή όσο και άλλες ρήσεις του Hράκλειτου σε κάθε τομέα της φυσικής και 

της φιλοσοφίας διατηρούν και σήμερα την ισχύ τους αλώβητη, αναδεικνύοντας 

τον Eφέσιο στοχαστή ως μια από τις σημαντικότερες διάνοιες του παγκόσμιου

 πολιτισμού. Πρόσφατα θαυμάσαμε το μέγεθος της σοφίας του, γνωρίζοντας 

τους στόχους του επίκαιρου πειράματος του CERN της Ελβετίας, διαπιστώνοντας 

ότι με τις ίδιες ιδέες του Ηράκλειτου οι σύγχρονοι φυσικοί προσπαθούν να 

ερμηνεύσουν την γένεση του κόσμου, χρησιμοποιώντας τη ροή των πρωτονίων, 

με το να δημιουργήσουν εναλλασσόμενη εμφάνιση και εξαφάνιση μαύρων οπών

 από ενέργεια (πυρ) σε ύλη (γη).

Στα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια, η Έφεσος διατηρούσε ακόμα τη λαμπρότητά 

της. Δέχθηκε όμως μεγάλο πλήγμα από τον απόστολο Παύλο, τον “απόστολο των

 εθνών”, ο οποίος σε μια από τις περιοδείες του πρωτοστάτησε στον αφανισμό 

της λαμπρής και πλουσιότατης βιβλιοθήκης της Εφέσου (της περίφημης 

βιβλιοθήκης του Κέλσου), με τα έργα των ελλήνων συγγραφέων, φιλοσόφων, 

στοχαστών και επιστημόνων (μεταξύ των οποίων και του Ηράκλειτου), τότε 

που… «Ικανοί των τα περίεργα πραξάντων συνενέγκαντες τας βίβλους 

(αφού συγκέντρωσαν τα βιβλία) κατέκαιον ενώπιον πάντων. Και 

συνεψήφισαν τας τιμάς αυτών και εύρον αργυρίου μυριάδας πέντε. Ούτω κατά 

κράτος ο λόγος του Κυρίου ηύξανε και ίσχυεν» (!) (Πράξ. ΙΘ΄(11-20).

Σχόλιο: Ποια σαφέστερη υπόδειξη προς τους ανθρώπους “της πίστεως του

 Χριστού” θα μπορούσε να υπάρξει για τον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές του 

Ιουδαίου Ιησού προέβλεπαν ότι θα μπορούσε να επικρατήσει ο λόγος του Κυρίου 

επί των εθνικών… και μάλιστα «κατά κράτος», και που δεν ήταν άλλος από τον

 εμπρησμό και άρα αφανισμό της συσσωρευμένης γνώσης, τον πνευματικό 

ευνουχισμό των ανθρώπων και τη μεταλλαγή της ελεύθερης κοινωνίας σε άβουλο,

 αμαθές και κατευθυνόμενο ποίμνιο, το ποίμνιο των “δούλων του Θεού”;

Δηλαδή το έγκλημα κατά του πολιτισμού υποδεικνύεται εδώ σαν αρχή της 

σωτηρίας και της επιβολής του λόγου του Κυρίου… για να μείνει μόνο η εβραϊκή 

βίβλος και να μονοπωλεί τη γνώση, και να κατευθύνει τη σκέψη και την 

ανθρώπινη ιστορία!

Από τότε και “στο όνομα του Κυρίου”, με τους λόγους του σκηνοποιού της

 ερήμου της Ιουδαίας Σαούλ ή Παύλου, μπήκε στο στόχαστρο της καταστροφής

και ο ναός της θεάς Αρτέμιδος, τότε που οι Εφέσιοι, αγανακτισμένοι με τα

 λόγια και τα έργα του, δεν τον άφησαν να εισέλθει στο θέατρο, τότε που …

«γενόμενοι πλήρεις θυμού έκραζον λέγοντες: μεγάλη η Άρτεμις των Εφεσίων… 

ήν όλη η Ασία και η οικουμένη σέβεται» (βλ. Πράξ. ΙΘ΄(21-41).

Επίσης στην Έφεσο υπήρχε λαμπρό αρχαίο θέατρο 25.000 θέσεων, στο οποίο 

δίνονται και σήμερα παραστάσεις και γίνονται καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

Σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος της Εφέσου είναι ένας από τους πλέον 

πολυσύχναστους της Μ. Ασίας, με περισσότερους από 2.500.000 επισκέπτες 

ετησίως. Από την αρχαία πόλη σώζονται, σε σχετικά καλή κατάσταση, κάποια 

μνημεία, όπως η βιβλιοθήκη του Κέλσου, το μεγάλο θέατρο, το ωδείο, το στάδιο, 

το γυμνάσιο, λουτρά, στοές, καθώς και άλλα δημόσια και ιδιωτικά οικοδομήματα,

 τα οποία καταδεικνύουν την μεγάλη πολιτιστική, ιστορική, καλλιτεχνική και 

πνευματική αξία της σπουδαίας αυτής Ιωνικής πόλης.

Η Έφεσος, η καλύτερα διατηρημένη πόλη του αρχαίου κόσμου, η οποία για 

περισσότερα από 1.000 χρόνια ήταν πρωτεύουσα του Ελληνισμού της Μικράς 

Ασίας, αναμφισβήτητα (με ό,τι έχει απομείνει από την επέλαση της βαρβαρότητας)

, είναι η εικόνα του μεγαλείου του ελληνικού πολιτισμού στη γη της Ιωνίας.

Ο Κων. Καβάφης, ένας από τους σημαντικότερους νεοέλληνες ποιητές, 

εμπνευσμένος από τις Ελληνικές πολιτιστικές αξίες, αναφερόμενος στις 

καταστροφές που υπέστη η Έφεσος, αλλά και οι άλλες ελληνικές πόλεις 

της Ιωνίας από τους οπαδούς του σκοταδισμού, της βαρβαρότητας και της

 αντιγνώσης, με το μοναδικό ποιητικό του τρόπο θα γράψει σχετικά 

(«ΙΩΝΙΚΟΝ»):

Γιατί τα σπάσαμε τ’ αγάλματά των,

γιατί τους διώξαμεν απ’ τους ναούς των,

διόλου δεν πέθαναν γι’ αυτό οι θεοί.

Ώ γη της Ιωνίας, σένα αγαπούν ακόμη,

σένα οι ψυχές των ενθυμούνται ακόμη.

Αλλά και ο Κωστής Παλαμάς, το σύμβολο του νεοελληνικού πολιτισμού, 

έγραψε για τη βάρβαρη επιδρομή των ρασοφόρων κατά του ελληνικού 

πολιτισμού, των αρχαίων ναών και των έργων τέχνης, τα οποία είχαν με θεία 

έμπνευση δημιουργήσει μεγάλοι και ανεπανάληπτοι καλλιτέχνες 

(οι οποίοι κατά το ανώτερο εξουσιαστικό χριστιανικό ιερατείο του

 σκοταδισμού και της βαρβαρότητας ήταν… «ηλίθιοι, των λίθων

 δημιουργοί τε και προσκυνηταί»):

Του ρασοφόρου συνέτριψε ο πέλεκυς και η αξίνα,

τα μεγαλόχαρα είδωλα στα βάθη των ναών.

Των συντριμμένων η ψυχή, δεν χάθηκε μ’ εκείνα.

Φωτοπλανήτης έγινε στα χάη των ουρανών.

Όσο που νέα ζωντάνεψε αγαλματένια κρίνα,

στου διαλεχτού τον λογισμό, στους κήπους των σοφών.

Άναβε φωτιές καλόγερε, κάψε, κάψε, στα χαμένα καις.

Από την στάχτη της φωτιάς σου, της ιδέας ο χρυσαετός

τις φτερούγες του τεντώνει πιο πλατιές,

προς τα ύψη, προς το φως!!!

Φωτογραφίες αρχαιολογικού χώρου και η βιβλιοθήκη του Κέλσου